Η αθέατη πληγή της Κύπρου: Οι βιασμοί του 1974 και το ανεξόφλητο χρέος της διεθνούς κοινότητας και του διεθνούς δικαίου

Της Δρ. Άνδρεας Θεολόγου Μανώλη –

Ακαδημαϊκός, Υποψήφια Βουλευτής ΔΗ.ΣΥ Λάρνακας

Η πρόσφατη πρωτοβουλία του ευρωβουλευτή Λουκά Φουρλά και η συμβολή της ευρωβουλευτού Ελεονώρας Μελέτη, που επιδιώκει να δώσει βήμα στις γυναίκες-θύματα βιασμών κατά την τουρκική εισβολή του 1974, δεν είναι απλώς μια συμβολική πράξη. Είναι ένα αναγκαίο βήμα για να σπάσει ο κύκλος της σιωπής που εδώ και πέντε δεκαετίες συντηρεί μια ανεπούλωτη πληγή στο σώμα της Ελληνοκυπριακής κοινωνίας και της ίδιας της Ευρώπης.

Πρόκειται για ένα θέμα που, αν και τεκμηριώθηκε διεθνώς ήδη από τη δεκαετία του ’70 μέσα από τα Πορίσματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Applications Nos. 6780/74 και 6950/75), δεν κατέληξε ποτέ στην αυτονόητη απονομή δικαιοσύνης για τα θύματα.

Η συστηματική φύση των εγκλημάτων: Αναλύοντας τα Πορίσματα

Στους τρεις τόμους του Πορίσματος της Επιτροπής, αποτυπώνεται με αδιαμφισβήτητη ακρίβεια το μέγεθος των εγκλημάτων. Η Επιτροπή κατέγραψε μαζικές εκτελέσεις, βασανιστήρια, βιασμούς, εκτοπισμούς πληθυσμού, λεηλασίες και καταστροφή περιουσιών. Η αλήθεια είναι πως αναλογιζόμενη τα συναισθήματα που ένοιωσα όταν διάβαζα  τα πορίσματα, όντας ακόμα διδακτορική φοιτήτρια, κατάλαβα πως δεν θα μπορούσα με κανένα τρόπο να αποδώσω την πραγματική ένταση και έκταση όλων αυτών των συναισθημάτων. Είναι αλήθεια πως υπήρξαν μέρες που η εκκωφαντική σιωπή είχε όνομα: γυναίκες και νεαρά κορίτσια που έπεφταν θύματα βιασμού ενώπιον των παιδιών, των πατεράδων, των χωριανών τους με ξένες σημαίες να κυματίζουν πάνω από ξένους στρατιώτες στο ίδιο τους το σπίτι. Με τη διεθνή κοινότητα να μην ήταν ποτέ καταφύγιο αλλά απλός θεατής.

Στις παρ. 357-410, το Πόρισμα εστιάζει στους βιασμούς ως μορφή απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης κατά το Άρθρο 3 ΕΣΔΑ. Οι μαρτυρίες που παρουσιάστηκαν ενώπιον της Επιτροπής περιγράφουν απαγωγές και ομαδικούς βιασμούς γυναικών, από νεαρές κοπέλες μέχρι ηλικιωμένες, πολλές φορές ενώπιον των οικογενειών τους. Η δημόσια φύση αυτών των πράξεων μαρτυρεί τη στόχευση στην ταπείνωση ολόκληρης της Ελληνοκυρπιακής κοινότητας και στη διασπορά τρόμου μεταξύ των αμάχων.

Βασιζόμενη στο Άρθρο 1 ΕΣΔΑ, η Επιτροπή αποδέχθηκε ότι η Τουρκία έχοντας de facto έλεγχο στις κατεχόμενες περιοχές έχει και πλήρη ευθύνη για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν.

Οι παραβιάσεις όμως δεν σταματούν εδώ, είναι αλυσιδωτές και πολύ-επίπεδες, αφού η βία που υπέστησαν οι γυναίκες δεν άφησε ανεπηρέαστη την προσωπική και οικογενειακή τους ζωή. Ούτως, η Επιτροπή έκρινε ότι η Τουρκία παραβίασε το Άρθρο 8, τόσο λόγω της απώλειας περιουσιών και κοινοτήτων όσο και λόγω των ψυχολογικών συνεπειών στους εκτοπισμένους. Περαιτέρω και σύμφωνα με το Άρθρο 13 ΕΣΔΑ, η πλήρης απουσία δικαστικής διερεύνησης και δίωξης των υπαιτίων κατέδειξε το θεσμικό κενό που άφησε τα θύματα εκτεθειμένα και αβοήθητα. Τέλος βασιζόμενη στο Άρθρο 14, η Επιτροπή αποφάσισε ότι οι παραβιάσεις στόχευαν αποκλειστικά τον ελληνικό κυπριακό πληθυσμό, στοιχείο που η Επιτροπή θεώρησε διάκριση λόγω εθνότητας και θρησκείας. Όλα τα πιο πάνω αποδεικνύουν πως η εισβολή δεν σταμάτησε στην Πράσινη Γραμμή, ούτε οι βιασμοί σταμάτησαν με το τέλος της δεύτερης φάσης της εισβολής ούτε και στο πέρας των χρόνων. Αντίθετα, η ατιμωρησία φόρεσε το μανδύα της σιωπής μιας διεθνούς κοινότητας που ισχυρίζεται ότι υπερασπίζεται την τάξη και το διεθνές δίκαιο, αφού μετά από τα πορίσματα οι φωνές των γυναικών έμειναν εκεί, θαμμένες και ξεχασμένες στο χρόνο.

Η πολιτική ευθύνη:

Πέρασαν πέντε δεκαετίες χωρίς επίσημη αναγνώριση των εγκλημάτων πολέμου από την Τουρκία. Η σιωπή, όμως, δεν μπορεί να είναι η απάντηση μιας Ευρώπης που επαίρεται για τις αξίες της. Η πρωτοβουλία των Φουρλά – Μελέτη είναι τολμηρή γιατί φέρνει στο προσκήνιο το «άβολο» παρελθόν, να σπάσει το στίγμα που βαραίνει τα θύματα και να φέρει τους διεθνείς και υπερεθνικούς θεσμούς προ των ευθυνών τους, υπενθυμίζοντάς τους τα  καθήκοντά τους.

Η Κύπρος οφείλει επίσης να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων: να αναδείξει το ζήτημα στα διεθνή φόρα, να ζητήσει λογοδοσία και να στηρίξει τις επιζήσασες που για δεκαετίες υπέφεραν στη σκιά. Η δικαιοσύνη μπορεί λανθασμένα να καθυστερεί, αλλά τα εγκλήματα δεν παραγράφονται. Τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν το 1974, και ιδιαίτερα οι βιασμοί, παραμένουν ανοιχτή πληγή στην εθνική μας συνείδηση. Η φωνή των γυναικών του 1974 πρέπει επιτέλους να ακουστεί. Και η Ευρώπη να δείξει αν οι αξίες που διακηρύσσει ισχύουν και για τις πιο σκοτεινές στιγμές της ιστορίας της.