ΕΤΕΚ: Η πρόνοια για χαμηλή τιμή επισκίαζε τα ποιοτικά κριτήρια

Αλλάζουν οι διαδικασίες ανάθεσης δημόσιων συμβάσεων μελετητικών υπηρεσιών – Σε συνέντευξη του στη “Σ”, ο Α’ αντιπρόεδρος του ΕΤΕΚ, Κωνσταντίνος Κωνσταντή, αναλύει τις πρόνοιες της εγκυκλίου και τη σημασία της για την ασφάλεια, υγεία, εξοικονόμηση ενέργειας και καλαισθησία των έργων του δημοσίου.

Μετά από παρέμβαση του Επιστημονικού Τεχνικού Επιμελητηρίου Κύπρου (ΕΤΕΚ), το Γενικό Λογιστήριο της Δημοκρατίας εξέδωσε τον Αύγουστο του 2017 Εγκύκλιο, μέσα από την οποία επιχειρείται να διορθωθεί η στρέβλωση που άφηνε τη χαμηλή τιμή να επισκιάζει την ποιότητα, στις κρατικές συμβάσεις για έργα μελετητών. Σε συνέντευξή του, ο Α’ Αντιπρόεδρος του ΕΤΕΚ, Κωνσταντίνος Κωσταντή, αναλύει τις πρόνοιες της Εγκυκλίου και τη σημασία της για την ασφάλεια, υγεία, εξοικονόμηση ενέργειας και καλαισθησία των έργων του Δημοσίου.

Συνοπτικά με τον όρο μελετητικές υπηρεσίες εννοούμε τις υπηρεσίες μελέτης, σύνθεσης, σχεδιασμού, ετοιμασίας τεχνικών προδιαγραφών και επίβλεψης των κατασκευαστικών εργασιών κτηρίων κυρίως αλλά και τεχνικών έργων, ώστε αυτά να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του χρήστη, να είναι καλαίσθητα και λειτουργικά, να έχουν δομική ευστάθεια, υψηλή ενεργειακή απόδοση κ.λπ και να είναι εντός του διαθέσιμου προϋπολογισμού. Εδώ και δεκαετίες το ευρύτερο Δημόσιο προμηθεύεται μελετητικές υπηρεσίες από τον ιδιωτικό τομέα για τη  συντριπτική πλειοψηφία των έργων που κατασκευάζει και αυτή είναι μια ορθή προσέγγιση, η οποία σημειωτέον εφαρμόζεται σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η διαδικασία που ακολουθήθηκε την τελευταία δεκαετία, τουλάχιστον, στην προμήθεια μελετητικών υπηρεσιών είχε εν γένει αδυναμίες και λάθη και οδηγούσε τους μελετητές να ανταγωνίζονται αποκλειστικά επί της τιμής των παρεχόμενων υπηρεσιών, χωρίς κανένα πλαίσιο προαγωγής της ποιότητας  των προσφερόμενων υπηρεσιών προς διασφάλιση τόσο του δημόσιου συμφέροντος όσο και στη δημιουργία ενός ορθού πλαισίου υγιούς ανταγωνισμού. Αν ένα έργο αναγνωρίζεται ως έργο πολιτισμού, με δημόσια παρουσία για πολλά έτη και ως έργο με συγκεκριμένη κοινωνική αποστολή, η αξία του δεν μπορεί να περιορίζεται απλώς και μόνο από οικονομικούς/εμπορικούς όρους κόστους.

Με δεδομένη τη φύση των μελετητικών υπηρεσιών που επηρεάζει κοινωνικά αγαθά (ασφάλεια – υγιεινή – αισθητική – περιβάλλον) και τη συνεπακόλουθη δυσκολία εκ μέρους των αναθετουσών Αρχών να ελέγξουν την πληρότητα και να αξιολογήσουν την ποιότητα των παραδοτέων,  οδηγηθήκαμε σε μία παγιωμένη και απαράδεκτη κατάσταση κατακύρωσης μελετητικών διαγωνισμών/πνευματική εργασία, με μοναδικό κριτήριο την τιμή παραγνωρίζοντας οποιαδήποτε ποιοτικά κριτήρια. Εδώ ας σημειωθεί πως αρκετοί μελετητές, οι οποίοι δεν ήθελαν να εμπλακούν σε τέτοιες διαδικασίες, απομακρύνθηκαν και δεν συμμετείχαν ποτέ σε διαγωνισμούς μελετητικών υπηρεσιών του δημοσίου, κάτι που οδήγησε σε έναν φαύλο κύκλο και εν τέλει σε εδραίωση αυτής της απαράδεκτης κατάστασης (μοναδικό κριτήριο ανάθεσης η τιμή χωρίς να λαμβάνετε υπ’ όψιν  η ποιότητα). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη συνεχή πίεση για μείωση της καταλληλότητας, πληρότητας και ποιότητας των παρεχόμενων επαγγελματικών υπηρεσιών εις βάρος του δημόσιου συμφέροντος, ενώ δημιουργούσε ταυτόχρονα συνθήκες, οι οποίες εν δυνάμει αύξαναν και το ρίσκο της διαφθοράς.

Η απουσία ποιοτικών κριτηρίων, η ανάθεση με μοναδικό κριτήριο την τιμή και όχι στην πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά που παρουσιάζει τη βέλτιστη σχέση τιμής-ποιότητας, η έλλειψη μηχανισμών ελέγχου, η μη σωστή κωδικοποίηση παραδοτέων, ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα μίας κακά σχεδιασμένης διαδικασίας. Συνεπώς η κύρια ευθύνη βαραίνει τη συντεταγμένη πολιτεία, η οποία καθόρισε τη διαδικασία αυτή, ενώ γνώρισε ή όφειλε να γνωρίζει τις αδυναμίες της.

Το ΕΤΕΚ εδώ και χρόνια φώναζε για το συγκεκριμένο θέμα. Δεν το λέω ως δικαιολογία και εμείς φέρουμε ευθύνη. Ίσως εάν φωνάζαμε πιο δυνατά θα είχαμε κάνει το σημερινό βήμα προ πενταετίας. Ευθύνη έχουν και οι αναθέτουσες Αρχές, οι οποίες υπήρξαν διεκπεραιωτικές και ουδέποτε έδειξαν βούληση να αξιοποιήσουν τα εργαλεία που έδινε το προηγούμενο πλαίσιο και αρκούνταν στις πρόσκαιρες εξοικονομήσεις που απολάμβαναν λόγω των χαμηλών τιμών κατακύρωσης. Τελευταίοι, αν και σημαντικός κρίκος της αλυσίδας ευθύνης, είναι εκείνοι οι συνάδελφοι οι μελετητές οι οποίοι ενώ γνώριζαν τις μεγάλες συμβατικές και άλλες υποχρεώσεις τους, προσφοροδοτούσαν εξευτελιστικά χαμηλές αμοιβές.

Καθόλου! Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι διανοητικής φύσης μελετητικές υπηρεσίες πόρρω απέχουν από τα τυπικά καταναλωτικά αγαθά, στα οποία μπορούν να εφαρμοστούν οι συνθήκες του ελευθέρου ανταγωνισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι ευημερούσες δυτικές χώρες όπως οι ΗΠΑ με το γνωστό και ως Brooks Act από το 1972 καθόρισαν πως στις διαδικασίες προμήθειας μελετητικών υπηρεσιών μηχανικής από το Ομοσπονδιακό Κράτος, το ύψος της αμοιβής δεν καθορίζεται ως κριτήριο ανάθεσης επί του οποίου προσφοροδοτούν οι διαγωνιζόμενοι, και η ανάθεση βασίζεται κατά κύριο λόγο στην ποιοτική αξιολόγηση των προσφορών. Ας σημειωθεί πως και η ίδια η νέα ευρωπαϊκή οδηγία αναγνωρίζει αυτήν την ιδιαιτερότητα σε υπηρεσίες διανοητικής φύσης.

Το αντίθετο θα έλεγα! Είναι γνωστό πως το κόστος των επαγγελματικών μελετητικών υπηρεσιών αποτελεί ένα πολύ μικρό ποσοστό σε σχέση με το κατασκευαστικό κόστος ενός έργου. Εάν δε συμπεριληφθεί και το συνολικό, σε επίπεδο κύκλου ζωής, κόστος λειτουργίας και συντήρησης του έργου, τότε το κόστος των επαγγελματικών μελετητικών υπηρεσιών είναι σχεδόν μηδαμινό. Παρόλα αυτά οι επιπτώσεις που μπορεί να έχει η καταλληλότητα, πληρότητα και ποιότητα των παρεχόμενων επαγγελματικών μελετητικών υπηρεσιών και λύσεων στο κόστος, σε επίπεδο κύκλου ζωής του έργου, είναι τεράστιες. Συνεπώς είναι αντιληπτό πως η όποια πρόσκαιρη εξοικονόμηση επιτευχθεί στην ούτως ή άλλως ποσοτικά ασήμαντη, σε σχέση με το συνολικό κόστος του έργου, κατακυρωμένη αμοιβή, μπορεί να οδηγήσει σε υπερπολλαπλάσιο συνολικό κόστος.

Γενικότερα θεωρούμε πως το κράτος οφείλει να καθορίζει πολιτικές οι οποίες θα προάγουν την ποιότητα των έργων και θα εξυπηρετούν το “δημόσιο συμφέρον”. Για το ΕΤΕΚ το δημόσιο συμφέρον δεν εξυπηρετείται μέσω πρόσκαιρων, ασήμαντων εξοικονομήσεων, στις αμοιβές μελετητικών υπηρεσιών που θα διαμορφωθούν ως προϊόν του ελευθέρου ανταγωνισμού, αλλά με τον καθορισμό πολιτικών που να οδηγούν στην εξασφάλιση κατάλληλων, ολοκληρωμένων και ποιοτικών επαγγελματικών μελετητικών υπηρεσιών. Εδώ να σημειωθεί πως οι πολιτικές που καθορίζει το κράτος και η διαμορφούμενη κατάσταση στην προμήθεια μελετητικών υπηρεσιών από το ευρύτερο Δημόσιο καθοδηγούν ή είναι σημείο αναφοράς για τον ιδιωτικό τομέα. Συνεπώς είναι διπλός και ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος και η ευθύνη του κράτους στον τομέα αυτό.

Η Εγκύκλιος προσδοκούμε να αποτελέσει το μέσο προστασίας της ποιότητας, του πολίτη, του δημοσίου συμφέροντος και της ορθής, επιμελούς μελέτης και επίβλεψης. Τα ουσιαστικά εργαλεία της Εγκυκλίου είναι:

(α) κωδικοποίηση και βαθμολόγηση ποιοτικών κριτηρίων ανάθεσης (συνοχή ομάδας, μηχανισμοί ελέγχου ποιότητας, εφαρμογή νέων τεχνολογιών κ.ο.κ.),

(β) η ετοιμασία καθοδηγητικού πίνακα για τον υπολογισμό της εκτιμημένης αξίας των συμβάσεων από τις αναθέτουσες Αρχές, ο οποίος βασίζεται στο τι θεωρείται λογικό και δίκαιο ως εκτιμημένη αξία της σύμβασης επί της οποίας θα προσφοροδοτήσουν οι ενδιαφερόμενοι,

(γ) η ετοιμασία πίνακα στοιχειώδους ανάλυσης (breakdown) κόστους υπηρεσιών, ο οποίος θα υποβάλλεται ως αναπόσπαστο μέρος της προσφοράς που υποβάλλει η ομάδα των μελετητών, για σκοπούς αντιμετώπισης των στρεβλώσεων που δημιουργούνται λόγω αδικαιολόγητα χαμηλής κοστολόγησης των υπηρεσιών από τους ίδιους τους προσφοροδότες,

(δ) παροχή διευκρινίσεων και πρόσθετων εργαλείων για την αντιμετώπιση ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών.

Με βάση την Εγκύκλιο διευκρινίζεται ο μηχανισμός χαρακτηρισμού των προσφορών ως ασυνήθιστα χαμηλών. Συγκεκριμένα, στις περιπτώσεις που η τιμή προσφοράς αποκλίνει πέραν του 25% από την εκτιμημένη αξία της σύμβασης, η προσφορά δύναται να χαρακτηριστεί ασυνήθιστα χαμηλή και θα πρέπει να διερευνηθεί. Παρόλο που ο προσφοροδότης δεν περιορίζεται στο είδος των διευκρινίσεων τις οποίες μπορεί να δώσει, αυτές θα πρέπει να τεκμηριώνουν ότι η προσφορά του είναι ειλικρινής, λογική και βιώσιμη, αξιόπιστη και σοβαρή. Ο ισχυρισμός ότι ο προσφοροδότης αναλαμβάνει για υποκειμενικούς λόγους τη σύμβαση σε οικονομική απώλειά του, την οποία προτίθεται να καλύψει με ίδιους πόρους, δεν είναι αποδεκτός για το ΕΤΕΚ.

Με δεδομένες τις πολύ σημαντικές αρμοδιότητες που έχουν οι μελετητές και την πολύ μεγάλη επίπτωση που μπορεί να έχουν τυχόν πλημμελείς υπηρεσίες ή η μη καταλληλότητα, πληρότητα και ποιότητα των παρεχόμενων μελετητικών υπηρεσιών, πάγια θέση του ΕΤΕΚ είναι πως μια τυπική αξιολόγηση του ρίσκου από τις αναθέτουσες Αρχές θα οδηγούσε στην απόρριψη της συντριπτικής πλειοψηφίας “ύποπτων” ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών.

Η έκδοση της Εγκυκλίου αποτελεί ένα πρώτο αλλά σημαντικό βήμα. Οι συνάδελφοι μελετητές οφείλουν να λάβουν υπόψη τους την παρούσα θετική εξέλιξη και να ενδιαφερθούν εκ νέου, υποβάλλοντας προσφορές σε διαγωνισμούς του Δημοσίου. Επίσης όταν υποβάλλουν προσφορά για έργα του Δημοσίου να αξιολογούν τις υποχρεώσεις τους και να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους τις εκτιμημένες αξίες σύμβασης της υπό αναφορά Εγκυκλίου και να υποβάλλουν λογικές και βιώσιμες προσφορές που να τους δημιουργούν ένα σωστό εργασιακό περιβάλλον, που θα προάγουν και διασφαλίζουν την ποιότητα των έργων αλλά και το κύρος των Μηχανικών του τόπου.

Εάν η συντριπτική πλειοψηφία των μελετητών και μελετητικών γραφείων ανταποκριθούν στο κάλεσμα του ΕΤΕΚ, τότε αυτό θα είναι το πρώτο βήμα για τη βελτίωση της, ομολογουμένως,  κάκιστης διαδικασίας που εφαρμοζόταν μέχρι σήμερα. Εάν όχι, θα χαθεί η ευκαιρία και θα υποσκάψει προσπάθειες ή τρέχουσες πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην περαιτέρω ποιοτική βελτίωση των διαδικασιών που ακολουθούνται.

Η Εγκύκλιος είναι αναρτημένη στην ιστοσελίδα του Γενικού Λογιστηρίου στον τομέα Δημόσιες Συμβάσεις καθώς και στην ιστοσελίδα του ΕΤΕΚ. Το ΕΤΕΚ σε συνεργασία με το Γενικό Λογιστήριο οργανώνει δύο εκδηλώσεις, στις 14 Σεπτεμβρίου, στις 18:00, στη Λευκωσία και στις 18 Σεπτεμβρίου, στις 18:00, στη Λεμεσό, όπου θα παρουσιαστεί η Εγκύκλιος και συναφή με αυτήν θέματα. Καταληκτικά να σημειώσουμε τη καθοριστική συμβολή του Γενικού Ελεγκτή, Δρος Οδυσσέα Μιχαηλίδη, επί του θέματος, αλλά και το ενδιαφέρον και τη βοήθεια του προϊσταμένου του τομέα δημόσιων συμβάσεων στο Γενικό Λογιστήριο, Φίλιππου Κατράνη, στην έκδοση της Εγκυκλίου αυτής και να μεταφέρουμε την πρόθεση και ετοιμότητα του ΕΤΕΚ για την περαιτέρω βελτίωση των διαδικασιών προμήθειας μελετητικών υπηρεσιών.